Autor: prof. dr Zoran Paunović, profesor engleske književnosti na Filološkom fakultetu u Beogradu i Filozofskom fakultetu u Novom Sadu, dopisni član odeljenja jezika i književnosti Srpske akademije nauka i umetnosti
Jedna od najvećih privilegija koju sa sobom nosi zvanje univerzitetskog nastavnika ogleda se u mogućnosti da neprestano regenerišete svoje znanje i energiju u susretima sa mladim naučnim radnicima – da učeći ih, istovremeno učite, ili obnavljate, lekcije koje ste možda zaboravili: lekcije o predanosti i posvećenosti naučnom radu, kao i o ambiciji čija je suština sazdana od čiste i iskrene želja za znanjem, bez ikakvih primisli o tome kakvu bi nam konkretnu korist i povlastice u životu to znanje moglo doneti.
Upravo se u takvom duhu odvijala moja saradnja sa Ljubicom Vasić, kojoj sam imao čast da budem mentor u izradi doktorske disertacije pod naslovom Ideološki diskurs kao element konstrukcije identiteta u dramama Sema Šeparda i Dejvida Rejba. Ovu disertaciju Ljubica je s velikim uspehom i na impresivan način odbranila 2016. godine. Sve ono što je toj odbrani prethodilo – mislim na našu saradnju tokom nastajanja disertacije – odvijalo se onako kako bi svaki mentor mogao samo da poželi. Jer, Ljubica Vasić spada u onu vrstu doktoranata s kojima mentor nema previše posla: onih koji, ukratko, znaju šta hoće i kako to da ostvare. Zbog toga se moj mentorski rad svodio na blage sugestije i retke korekcije, pa je zadovoljstvo koje mi je doneo konačni proizvod tog zajedničkog rada svakako bilo nesrazmerno mom skromnom uloženom trudu.
Trud koji je Ljubica Vasić uložila u stvaranje svoje disertacije, međutim, bio je ogroman, i to je vidljivo na svakoj stranici ovog po mnogo čemu izuzetnog akademskog ostvarenja. Iz te je disertacije proistekla knjiga o kojoj govorimo. Ta knjiga, pod naslovom Američki postvijetnamski muški identitet, plod je višegodišnjeg marljivog i temeljnog istraživanja, sprovedenog s istinskom predanošću. Reč je o kompetentnoj i uzorno napisanoj studiji koja se bavi izuzetno složenom kulturološkom i književnom problematikom. Ta se problematika tiče pre svega uloge ideološkog diskursa u konstruisanju ličnog i kolektivnog identiteta. Polaznu tačku čine stavovi nekoliko teoretičara koji, poput Fredrika Džejmsona, govore o takozvanom političkom nesvesnom ili prisustvu ideologije, politike i istorije u književnom delu, odnosno načinu na koji književni tekst raskrinkava ideološki diskurs koji je često sakriven iza vladajućih mitova koji pothranjuju lažnu sliku ulepšane stvarnosti.
Tokom ljudske istorije, reakcije na rat i na široko rasprostranjene i višeslojne sukobe dugo su bile posmatrane kao pokušaj samodefinisanja i samoplasiranja na javnom/nacionalnom, kao i na privatnom/individualnom nivou. U tom smislu, Ljubica Vasić s razlogom podseća na teorijska promišljanja Fredrika Džejmsona, koji primećuje da se opadanje istoričnosti u ovom trenutku dešava ubrzanim ritmom koji povlači za sobom subjekat „koji nije u mogućnosti da na adekvatan način prikaže trenutno iskustvo,“ te na taj način ostaje ograničeno na oblast unapred determinisan prevagom „simulakruma… onoga što bi Sartr nazvao deracionalizacijom svakodnevnice“. Usredsređujući se prevashodno na kolektivno prihvatanje i interpretaciju ratnog iskustva, autorka studije lucidno zapaža da se ovakav način „deracionalizacije“ rapidno razvija do te mere da su neki autori i mislioci, poput Žana Bodrijara, davali izjave poput one da se „rat u Zalivu zapravo nikada nije ni dogodio,“ odnosno da se činjenicama istorije koja je u toku manipuliše putem medija, što je relativizacija koja je naišla na oštru osudu većine progresivnih umetnika i intelektualaca.
Studija Ljubice Vasić bavi se, dakle, sudbonosno značajnim, trajno aktuelnim problemima savremenog sveta. U toj je studiji obavljeno iscrpno promišljanje pojma ideologije kao temelja kolektivnog identiteta, koji sa svoje strane presudno utiče i na oblikovanje individualnog identiteta, kao i statusa savremenog američkog subjekta i njegovog odnosa prema svom prirodnom i socijalnom okruženju.
Po mnogim svojim odlikama izuzetno originalna, interdisciplinarna studija Ljubice Vasić istovremeno se nadovezuje na aktuelna istraživanja u svetu u oblasti studija amerikanistike, i pruža sasvim nove uvide u okvirima pomenute oblasti. S obzirom na značaj američke civilizacije u savremenom svetu, ova studija daje vredan doprinos produbljivanju njenog razumevanja kroz teorijsko promišljanje jedne kapitalno važne dimenzije identiteta.
Povrh toga, u studiji Američki postvijetnamski muški identitet precizno je ocrtan kulturološki profil Amerike sedamdesetih i osamdesetih godina dvadesetog veka. Ovo delo, nadalje, pruža i celovitu analizu potrage za identitetom sa stanovišta ideologije prerušene u savremene političke, kulturološke i socijalne aspekte, i dokazuje složenost ovog uticaja. Analiza ima dva osnovna aspekta, sociološki i arhetipski, i oba su prvenstveno usmerena na posmatranje posledica koje je na svest američkog društva ostavio rat u Vijetnamu kao prelomna tačka u formiranju američkog identiteta.
Veliki broj relevantnih i originalnih zaključaka svog opsežnog istraživanja, sprovedenog s istinskom posvećenošću ali i čvrstom naučnom utemeljenošću, Ljubica Vasić je metodološki precizno, preglednim i jasnim stilom izložila u svojoj studiji pod naslovom Američki postvijetnamski muški identitet. Zahvaljujući tim vrlinama, ovo vredno naučno delo biće, uveren sam, izuzetno zanimljivo i široj čitalačkoj publici. U stručnim krugovima, to delo je već verifikovano kao dragocen doprinos srpskoj nauci.
