Autor: prof. dr Ljubica Vasić

Nijedna ideologija, nijedan skup ideja, nije uverljiv isključivo zbog neodoljive snage sopstvenog sadržaja. Američki istoričari, teoretičari umetnosti pa čak i književni kritičari smatrali su da nema ideologije, vrednosti ili morala koji su automatski prihvatljivi kao ispravni, dobri, istiniti, ili pak uverljivi. Bilo koji skup ideja, da bi bio društveno prihvatljiv, mora na neki način da odgovara idealima, potrebama, interesima grupa koje ih usvajaju i koje onda služe kao njihovi društveni nosioci. Samo preko tih grupa jedna ideja može biti društveno delotvorna. Prema tome, da bi ostvarila dominaciju u društvu, jedna ideja ili ideologija mora imati odziva u onim grupama koje imaju moć da ta uverenja prevedu u političke stavove. Kako bi se što dublje prodrlo u slojeve promena koje je sama ideologija uzrokovala u američkoj istoriji nakon rata u Vijetnamu, neophodno je pažnju skrenuti, ne samo na određene ljude i događaje, već i na društvenu istoriju kako ovih ideja, tako i njihovih sadašnjih nosilaca, s obzirom na društvene i strukturalne promene u američkom društvu koje su te ideje ponovo dovele na značajno mesto. Postavlja se pitanje šta je dovelo do toga da obrazlaganje dominantne ideologije ima više odjeka baš u ovo vreme; zašto je baš u tom trenutku nastupio taj trenutak?
Ako se oslonimo na ideje o Manifest Destiny, istorijski posmatrano, prerogativi za određivanje, utvrđivanje i ostvarenje primarnih društvenih merila uvažavanja, uspeha i neuspeha, uvek su pripadali društveno dominantnom sloju. Upravo takav sloj, tokom velikog dela američke istorije, a otelotvoren kao srednja klasa, bio je u stanju da na razne načine utisne svoje sopstvene vrednosti, ideale, shvatanja i koncepcije u gotovo sve važnije američke institucije, oblikujući tako njihovu sadržinu i način delovanja. Putem svoje ekonomske i političke dominacije u lokalnim oblastima čitave zemlje, američka srednja klasa bila je merilo vrednosti života u malim gradovima, pa tako i života u Americi uopšte.
Dobar deo vrednosti, merila i moralnih normi američke srednje klase izvedeni su iz protestantskog nasleđa, ali podrška ovim idejama nije zavisila isključivo od religije. U stvari, etos američke srednje klase utisnut je u sve institucije koje je ta klasa kontrolisala i istovremeno je od njih stalno dobijao podsticaj. Porodica, javne škole i crkva, na primer, činili su jedan institucionalni trijumvirat za prenošenje ovih vrednosti s generacije na generaciju; sve ove institucije imale su svoj deo odgovornosti za usađivanje neophodnih vrlina kod dece. Integritet porodice i autoritet roditelja smatrali su se gotovo svetinjom, škole su bile zadužene za podučavanje moralu i nacionalnom ponosu.
Politički sadržaj vrednosti američke srednje klase uvek je uključivao snažnu i ponekad vatrenu komponentu patriotizma, mada sa značajnim izuzetkom Juga pre građanskog rata. Istorijski, osnova za nacionalnu lojalnost i patriotska osećanja proizilazila je iz snažne identifikacije američke srednje klase sa političkim vrednostima i shvatanjima koja su, prvenstveno zahvaljujući sopstvenoj društvenoj nadmoći, predstavljala dominantne principe američke politike, ukorenjene u svim američkim političkim institucijama. Usvajajući američku retoriku Endrua Džeksona, koji je zastupao njene interese protiv ekonomskih restrikcija i monopolističkih privilegija, srednja klasa malih gradova bila je u stanju da usvoji politički simbolizam američke demokratije i da ga prilagodi svojim potrebama, interesima i ciljevima. Vrednosti američke srednje klase bi preovlađivale u američkom društvu sve dok bi sama srednja klasa mogla da održi svoju lokalnu dominaciju i kontrolu nad američkim institucijama. Istorija američke srednje klase, međutim, nije uvek bila istorija uspeha. U stvari, srednja klasa, počev od sredine prošloga veka, sve je više u odstupanju od svoje ranije stečene reputacije.
Pored toga što je klasni položaj bio uzdrman, srednja klasa je počinjala da gubi u mnogim oblastima koje su nekada bile pod njenom kontrolom. Politička moć, uključujući partijsku politiku i političku administraciju, takođe je podvrgnuta centralizaciji, premeštajući se iz varošica u velike gradove i sa država na globalni nacionalni nivo. Svaka od ovih promena donela je sa sobom daljnje umanjivanje moći američke srednje klase. Kako je ovaj sloj propadao ekonomski i politički, on je istovremeno gubio ne samo u svojoj istorijskoj dominaciji u američkim institucijama, već i u svojoj sposobnosti da definiše vrednosti na osnovu kojih bi te institucije delovale.
Uprkos sve većem razočarenju i otrežnjenju, srednja klasa sredinom 60-tih i početkom 70-tih nije bila spremna da brani svoje vrednosti koje su bile ugrožene. Pošto decenijama nisu morali da ističu te vrednosti, pripadnici srednje klase bivali su sve apatičniji i oguglali na svoju sve sporedniju ulogu u američkom društvu. U svakom slučaju, nedostajala im je ličnost nacionalnog ugleda koja bi zastupala njihove vrednosti. Nezadovoljstvo je sve više raslo. Sredinom 60-tih godina ono je izraženo samo kao neorganizovano i neartikulisano osećanje da nešto nije u redu, da američko društvo gubi iz vida svoje i njihove osnovne vrednosti, kako moralne tako i ekonomske.
Neokonzervativizam postao je ideološka mašina rastućeg nezadovoljstva srednje klase. Međutim, ta mašina nije nosila svoje putnike istim ciljevima. Pa čak i unutar slojeva srednje klase, iste one grupe čija je tiha podrška Niksonu počivala na različitim osnovama razvile su svoje političke stavove, da bi sada predstavljale u osnovi različite pravce neokonzervativizma; jedan koji je prvenstveno zainteresovan za moralni sadržaj, a drugi za ekonomske poruke. Svaki od njih zahteva poseban tretman.
Istorijski, primarnu osnovu prećutne saglasnosti srednje klase i davanja legitimnosti američkim institucijama činila je identifikacija ovog sloja s onim vrednostima i idealima koje je on sam postavio kao društveno dominantne i koje je smatrao utisnutim u američko društvo. Za niže delove srednje klase, ova vrsta identifikacije i dalje je bila posebno značajna, jer im nije pošlo za rukom da razviju neke druge osnove svoje prećutne saglasnosti. Od 60-tih godina na ovamo, ove grupe su postajale sve više i sve bolnije svesne da američke institucije ne odražavaju njihove vrednosti, koje su ranije bile dominantne. Konkretno, smatrale su da je porodica poljuljana i da je njen integritet podriven sveopštom najezdom pojava kao što su seksualna sloboda, promiskuitet, izmena uloge polova, prava homoseksualaca, široko dostupna kontrola rađanja i mogućnost abortusa, rastuća stopa razvoda, pornografija i feministička ideologija. I televizija, s prikazivanjem nemoralnog načina života i aktivnosti, a za neke čak i radio-program, rokenrol muzika, otežavaju očuvanje moralne svetlosti doma. Za mnoge pripadnike srednje klase, ako porodica i jeste raj u bezdušnom svetu, ona je raj pod opsadom, raj koji vapi za odbranom. Svakako, njima se činilo da su oni sami sasvim ispravni: „odgovarajuća“ struktura porodice, kako je oni sami vide, svakako je bila oslabljena delimično i ciljevima koje oni sami postavljaju. Može se reći da problemi porodice čine središnju tačku njihovog sadašnjeg konzervativizma.
Otkako su zanimanje za etnologiju, zatim razna revizionistička gledišta i kritika rata ušli u zvanične programe – posebno u okviru predmeta američka istorija, koja je tradicionalno naglašavala krajnje moralnu prošlost i još svetliju budućnost – srednja klasa više nije mogla da prepozna svoju sopstvenu zemlju u udžbenicima koje su njihova deca donosila kući. Kao reakcija srednje klase na napuštanje tradicionalnih vrednosti, neokonzervativizam izražava krizu legitimnosti, koju doživljava srednja klasa.

 

Tekst je odlomak iz knjige Američki postvijetnamski muški identitet autora Ljubice Vasić.