Autor: prof. dr Ljubica Vasić

Ako se pozovemo na ideje o Manifest Destiny, istorijski posmatrano, prerogativi za određivanje, utvrđivanje i ostvarenje primarnih društvenih merila uvažavanja, uspeha i neuspeha, uvek su pripadali društveno dominantnom sloju. Upravo takav sloj, tokom velikog dela američke istorije, a predstavljen pojmom srednje klase, bio je u stanju da na razne načine „utisne svoje sopstvene vrednosti, ideale, shvatanja i koncepcije u gotovo sve važnije američke institucije, oblikujući tako njihovu sadržinu i način delovanja. Putem svoje ekonomske i političke dominacije u lokalnim oblastima čitave zemlje, američka srednja klasa bila je merilo vrednosti života u malim gradovima, pa tako i života u Americi uopšte. Njene vrednosti postale su američke vrednosti, njene vrline postale su američke vrline.”
Pre nego što se okrenemo komparativnoj, i suštinskoj, analizi drama možemo da primetimo tek u nagoveštajima da u drami True West, Sem Šepard razrađuje svoju omiljenu temu o individualizmu i samoizolaciji koje su odraz moderne svakodnevice i svojevrsnog načina prilagođavanja na nju. Uslovni ili uslovljeni kontakt, koji je prvobitno zamišljen kao sredstvo za prevazilaženje pojma udaljenosti, ostao je da funkcioniše u tom ruhu, i kao takav zamenio je stvarni kontakt. Telefon, televizija i industrija zabave, virtuelna realnost interneta, svi oni pružili su pojedincu privid društvenog života. Identitet modernog pojedinca više podseća na pasivnog posmatrača nego na aktivnog učesnika, što Šepard prikazuje i kao neku vrstu skandala. S tim u vezi, „u domen proučavanja odnosa drame i politike spada i povratni uticaj drame na društvenu stvarnost, gde efekat ideologije takođe može biti prisutan. U tom smislu, uticaj drame na društvo je složeniji i mnogo posredniji od obrazaca klasičnog ideološkog uticaja oličenog prevashodno u tekstualnim formama. Važan segment složenosti drama iz ovog perioda leži u osobenoj i višestruko posredovanoj snazi njegovog uticaja (kognitivna, emotivna, narativna komponenta dramskog jezika), gde se on sam percipira vizuelno i auditivno, istovremeno snažno utičući i na emocije i na mišljenje, odnosno stavove. Imajući u vidu sve ovo, ali i činjenicu da je globalizacija omogućila snažnu dominaciju masovnih medija koji su postali važan faktor u odnosima globalnih snaga, analiza filma, sa posebnim naglaskom na njegovu ideološku instrumentalizaciju, čini se vrlo aktuelnom.“ Kada se radi uporedna analiza dramskog stvaralaštva američkih pisaca Sema Šeparda i Dejvida Rejba može da se primeti da obojica „konstituišu alternativne pristupe gorućim problemima savremenog sveta i Amerike, koje su u okvirima svojih specifičnih diskursa analizirali naučnici iz oblasti društvenih nauka, politički analitičari i istoričari. Oni posebno doprinose američkoj književnosti umetničkim istraživanjem kolektivne svesti, strepnji i strahova, što čini neophodnim upuštanje u komplikovane i višeslojne traumatične teme. Oba autora oslanjaju se na posebnu prirodu drame kao umetničke forme, pa tako obogaćuju raznovrsnu semiotiku pozorišne prakse svojim nastojanjima da istraže oblasti gde pitanje samopozicioniranja predstavlja centralnu tačku interesovanja.” Dobar deo vrednosti, merila i moralnih normi američke srednje klase izvedeni su iz protestantskog nasleđa, ali podrška ovim idejama nije zavisila isključivo od religije. U stvari, etos američke srednje klase utisnut je u sve institucije koje je ta klasa kontrolisala i istovremeno je od njih stalno dobijao podsticaj. Porodica, javne škole i crkva činili su institucionalni trijumvirat za prenošenje ovih vrednosti s generacije na generaciju. Sve ove institucije imale su svoj deo odgovornosti za usađivanje neophodnih vrlina kod dece. Kroz analizu drama može da se vidi da su se integritet porodice i autoritet roditelja smatrali gotovo svetinjom.
Većina istraživanja ideologije ukorenjena je u društvenim naukama i veliku pažnju poklanjaju ideologijama u odnosu na klasu, dominantne grupe, društvene pokrete, moć, političku ekonomiju, i na kulturu. U knjizi Američko političko pozorište pažnja je posvećena i spoznajnoj dimenziji teorije, dok će se zadržati kritički stav na osnovu kojeg ideologija može biti smeštena u umu, ali da to ne znači da je manje društvena.
Istraživanja ideologije u knjizi Američko političko pozorište ukazivala su često na nejasnost samog pojma ideologije, kao i na teorijsku pometnju koje ideološke analize izazivaju. Kao jedan opšti koncept, ideologija nije mnogo jasnija od sličnih velikih izraza u društvenim naukama. To isto može da se kaže i za pojmove kao što su društvo, delovanje, moć, diskurs, um. U drami The Basic Training of Pavlo Hummel, „san” koji iščezava odnosi se na nekada davno primamljivu sliku američkog vojnika, nezavisnog, snažnog momka, ponosnog na svoju uniformu, svoju odanost otadžbini i svoju seksualnost”. Junak je Pavlo, naivan i zbunjen momak koga su odgajili potpuno indiferentni roditelji. Kako je usled duhovnog siromaštva bio onemogućen da razvije svoju sopstvenu viziju muškosti, Pavlo usvaja sliku tipičnog američkog dobrovoljca rata u Vijetnamu. S obzirom na to da je jedini entuzijastični učesnik u procesu standardne vojne obuke vrlo brzo se transformiše u ubilačku mašinu.
Dok je američko pozorište istraživalo granice između autentičnosti u ponašanju i igranja uloga u odnosu na identitet i njegove elemente koji su preovladavali 70-ih i 80-ih godina, Bigzbi ističe da su počele da se osećaju posledice veoma snažnog uticaja koji je na američku kulturu i identitet imao jedan od najtraumatičnijih istorijskih događaja, a to je rat u Vijetnamu. U analizi drama zapaža se da je rat u Vijetnamu događaj koji je najviše podložan reviziji na polju politike i medija, ali pozorište ukazuje na još jednu ključnu formu njegove revizionističke mitologije. S obzirom na to da je složenost američkog identiteta postajala sve više očigledna tokom 80-ih i 90-ih godina prošloga veka, pozorište je sve više uzimalo maha u praćenju ovog trenda. Politički obojeni izvođački procesi bili su prevashodno inspirisani istraživanjem dominantnih društvenih struktura, pa su s tim u vezi rasvetljavali jezik, etničku pripadnost i društvene klase unapred uslovljene patrijarhatom.
U istraživanju dramskog stvaralaštva Šeparda i Rejba pažnja se poklanja ispitivanju skorijih dešavanja na pozorišnoj sceni Sjedinjenih Američkih Država, koja nas opet vraćaju na samo pitanje šta je to zapravo američki identitet. Američka drama 21. veka fokusira se na neprekidno ispitivanje nacionalnog identiteta. Analiza se vodi tendencioznim konceptom da je pojedinac onakav kakvim se predstavlja u javnosti. Upravo kada je reč o drami The Basic Training of Pavlo Hummel, paralela može da se podvuče i sa dramom Artura Milera Smrt trgovca, s tim što je Rejb u svojim radovima pokazivao privrženost drugim Milerovim dramama, poput After the Fall i View from a Bridge, pozivajući se više na njegovu moralnu kompleksnost, nego na njegovu tehniku i dramsku konstrukciju, iako se čini da se konstrukcija drame The Basic Training of Pavlo Hummel poklapa sa konstrukcijom drame After the Fall. Može se reći da je veliki uticaj na Rejba imao i Ežen Jonesko, posebno zbog njegove jedinstvene upotrebe jezika. Uticaj Harolda Pintera oseća se u Rejbovom prikazivanju nasilja koje je pre imanentno nego usiljeno. Poput Pintera, Rejb kombinuje snažnu razmenu moći među likovima sa dužim monolozima, u kojima se priziva prošlost. Tako, Dejvidova porodica mnogo teže prihvata njegovu vezu sa jednom vijetkongovkom nego samu činjenicu da se iz rata vratio slep. S druge strane, to je ono što ga spašava od porodičnih stega i horora rata. Rat se vodio kako na vojnom, tako i na lingvističkom nivou, uz mnoštvo termina u pežorativu smišljenih sa ciljem da se neprijatelj dehumanizuje kako bi lakše bio eliminisan.
Sjedinjene Američke Države su, hronološki kroz istoriju posmatrano, svetski lider u razvijanju konzervativne ideologije. Dakle, ta ideologija se zasniva na fundamentalnim vrednostima porodice i nacionalnog interesa. Upravo su američki teoretičari proširili pojam nacionalnog interesa u savremenoj politici, tako da se danas, zahvaljujući njima, govori o projektovanju nacionalnog interesa u druga geopolitička pozorišta, a radi uspostavljanja ideološkog identiteta. Uz obazrivu pretpostavku da je to zato što su pisali u vreme u kojem su tradicionalni koncepti o, na primer, maskulinitetu stalno predmet rasprava, čini se da je maskulinitet postao problematičniji u delima savremenih autora poput Sema Šeparda i Dejvida Rejba. Njihov rad je, što se vidi u analizama u ovoj knjizi, pružio prikaz načina na koji je maskulinitet sačinjen i na koji je problematizovan u američkom društvu. Rat u Vijetnamu izazvao je najmasovnije antiratne proteste do tada, a mnoge od njih predvodili su vijetnamski veterani poput Rona Kovika, koji je napisao knjigu po kojoj je snimljen i čuveni film Rođen četvrtog jula. Američku dramu i pozorište iz ovog perioda odlikuje u tematskom smislu prikaz raznih oblika bunta, a u formalnom smislu odstupanje od realizma. U tom kontekstu, najznačajnija dramska dela sa „vijetnamskom temom” bila su: Streamers, The Basic Training of Pavlo Hummel, Sticks and Bones, The Orphans, i porodična trilogija Sema Šeparda kao refleksija mačizma i rata u Vijetnamu, koju čine drame: The Curse of the Starving Class, Buried Child, True West.

Tekst je prikaz iz knijge Američko političko pozorište autora Ljubice Vasić