Autor: prof. dr Ljubica Vasić

Naučni rad je originalno objavljen u Zborniku radova sa Desete međunarodne konferencije Fakulteta za strane jezike, uz prethodnu lekturu

Uvod

Vodeći se konkretnim vremenskim determinantama, a ovde jesu one označene periodom posle rata u Vijetnamu, ovaj rad se nadovezuje na aktuelna istraživanja u svetu u oblasti drame i američkih studija i pruža novi uvid u njihove okvire. Dakle, u ovom radu pojam vremena posmatra se kroz prizmu jednog određenog istorijskog razdoblja u američkoj istoriji. Pojam vremena je sredstvo koje se upošljava kako bi književne teorije 20. veka i filozofske premise koje ih prate bile dovedene u realno vreme u kojem su stvarana određena književna dela. U radu je predstavljen kulturološki profil Sjedinjenih Američkih Država (SAD) sedamdesetih i osamdesetih godina dvadesetog veka, u kojima su nastale drame dramskog pisca Dejvida Rejba. Dalje, rad pruža analizu dramskog prikaza potrage za identitetom sa stanovišta ideologije transformisane u savremene političke, kulturološke i sociološke aspekte. Analiza dramskog stvaralaštva Rejvida Rejba ima dva osnovna aspekta, i to sociološki i arhetipski. Ova dva aspekta prvenstveno su usmerena na promatranje posledica koje je na svest američkog društva ostavio rat u Vijetnamu kao prelomna tačka u stvaranju američkog identiteta. (Vasić 2021: 10-24) Kada se govori o dramama Dejvida Rejba, koji je i sam bio veteran rata u Vijetnamu, interesovanje za teme koje su od značaja za savremene SAD kreće se između savremenog ekspresionizma i realizma. Naime, ove teorije služe se pojmom ideologije kao temeljom kolektivnog identiteta koje je imao presudan uticaj u formiranju kako individualnog identiteta tako i u oblikovanju statusa savremenog američkog subjekta i njegovog odnosa prema svom okruženju. (Vasić 2021: 14-24) U Rejbovim dramama istražuje se proces rušenja mitova pri čemu isti taj proces rušenja mitova oslobođenu čovekovu svest usmerava ka spoznavanju suštinske istine tako što ga navodi na odbacivanje svega onoga što bi pripadalo ne-istinitom. Na putu ka demistifikaciji skrivenog značenja ideologije savremenog sveta, u tumačenju drama Dejvida Rejba imaju se u vidu aktuelna svetska istraživanja u oblasti amerikanistike. Ako se uzme u obzir „značaj američke civilizacije u savremenom svetu, ovakav rad mogao bi da predstavlja još jedan doprinos njenom razumevanju kroz teorijsko promišljanje jednog značajnog problema, koji je možda od krucijalnog značaja za savremenog čoveka, a to je problem identiteta.“ (Vasić 2021: predgovor)

Vreme – ideologija i identitet u vremenski determinisanim okvirima istorije

Tumačenje dela američkog dramskog pisca Dejvida Rejba, koja su smeštena u jedno razdoblje u američkoj istoriji, vodi nas ka ispitivanju uloge ideološkog diskursa u konstruisanju ličnog i kolektivnog identiteta kroz književni dikurs dela čija je radnja smeštena u sudbonosno razdoblje američke nacio¬nalne istorije: u godine posle rata u Vijetnamu. Polaznu tačku rada predstavljaju stavovi različitih teoretičara koji, poput Fredrika Džejmsona, (Jameson 200: 233) govore o političkom nesvesnom, odnosno o prisustvu ideologije, politike i istorije u javnom diskursu i književnom delu. Zapravo ovde je reč o načinu na koji književni tekst raskrinkava ideološki diskurs koji je sakriven iza sveprisutnih, uvreženih mitova. Kako bi se što dublje prodrelo u dela koja je stvarao Rejb bilo je potrebno voditi se konvencionalnim stavom „da je moć zapravo antiteza slobodi što može da bude slučaj sa državama sa jakom institucionalnom politikom. Međutim, Rejb je svojim dramama ukazivao na to da popularna moć i sloboda nisu jedna drugoj suprotstavljene već su komplementarne.“ (Vasić 2021: 23) Ovde se možemo nadovezati na reči Džona Stjuarta Mila koji je 1869. godine izrekao sledeće: „Svest privilegovanih o neprivilegovanima može jedino biti probuđena ukoliko neprivilegovani počnu od njih da iznuđuju ono što im pripada…” (Mill 1972: 72) Nadovezujući se na ovu misao moglo bi da se kaže da je savremeni američki neokonzervativizam pored toga što podrazumeva političku ideologiju koja se odnosi na spoljnu politiku, bezbednost i odbranu, i na sveopšte viđenje uloge SAD u svetu, sadrži i geopolitičku doktrinu. (Vasić 2021: 17) Ovde treba istaći da su neokonzervativci proučavali načine kako da povećaju američku vojnu premoć i da je politička ideologija savremenog neokonzervati¬vizma obeležila političku praksu u SAD u prvoj deceniji 21. veka. (Vasić 2021: 20) Ideologija je imala jednu od ključnih uloga u formiranju identiteta pojedinaca i otuda su istorijske činjenice koje razvoj jedne ideološke agende prate vremenska determinantna od koje u ovakvom pristupu analizi književnog stvaralaštva nećemo da odstupimo bez obzira na kritike i kontroverze koje se pratile ovu hipotezu.
Za svaku od pomenutih premisa, hipoteza, kao i za svaku teoriju koja se upošljava u interpretaciji Rejbovih drama i ideoloških aspekata njihovih diskursa vreme je od presudnog značaja i zato će vreme kao determinatna biti dalje tumačena kroz istorijske i ideološke obrise. Iako je ideologija u tesnoj vezi sa političkim i društvenim slojevima i njihovim interesima to ne znači a priori da moć neke ideologije može da se smatra sredstvom koje se koristi za manipulaciju određenim društvenim grupama. Kroz diskurzivnu, a tako i ideološku proizvodnju društvene stvarnosti dolazi se do spoznaje da ideologija ne može potpuno da se proveri iskustvom, i na tome počiva njena posebna moć uveravanja. Ideologije ne mogu da se svedu na argumente koji nemaju uporište u nauci pa s tim u vezi može da se kaže da uspešne ideologije imaju naučno jezgro. (Boudon 1989: 195) Širenje ideologije nije proces koji se mehanički odvija, već zavisi od intelektualnih aktera i posrednika koji tumače ideološke poruke publici kojoj su namenjene. Međutim, ideologije ne smeju da se mešaju sa naučnim jezgrima oko kojih se obično raz¬vijaju. (Vasić 2021: 63-64) Oslanjajući se na Džejmsonovu teoriju, na Slotkinovu analizu odnosa između mita, ideologije i književnog žanra, zatim na Narodnu istoriju SAD Hauarda Zina, (Zinn 1995: 470-475) kao i na Slotkinovu teoriju o mitu o američkoj granici, tumačenje dela koja je stvorio Rejb ukazuju na ideju da naučno jezgro ideologije proizilazi iz istine, dok se ideologije prevashodno izvode iz socioloških krite¬rijuma. (Boudon 1989: 195) Moćne ideologije su bile takve jer su uverljivo odgovarale na velike probleme određenog doba, a održale su se zato što su bile dovoljno fleksibilne da su mogle da obuhvate iskustva različitih razdoblja a da pritom ne okrnje svoj integritet i doslednost svojih ideja. (Vasić 2021: 24) Psihološka fragmentarnost koju je stvorila podvojenost na stvarnu ličnost i pozo¬rišni lik dovela je do potrebe za prikazivanjem nove slike o američkom identitetu koji je trebalo konstruisati za veterane rata u Vijetnamu šo je Rejb učinio u svojim vijetnamskim dramama. Stoga, vođeni konceptom da muškarci nose ogroman teret u američkoj kulturi: u pričama američkih književnika muškarac je prikazan kao heroj koji se bori protiv moćnog i nemilosrdnog protivnika. (Vasić 2021: 106) Taj heroj se iznova „dokazuje” kao takav.
U tumačenju Rejbovih drama, ističe se činjenica da je identitet direktno uslovljen ideologijom. Ukoliko se posmatraju kroz prizmu multidisplinarnosti i poststrukturalističkke teorijske metodologije, možemo takođe da primetimo jednu opsežnu analizu pitanja konstruisanja individualnog/kolektivnog identiteta. Još šire, kroz diskurzivnu optiku ovog pisca, nastojimo da raskrivamo kulturološko i ideološko „smeštanje“ čoveka u široko polje političkog, kulturnog i društvenog horizonta američke nacionalne istorije u godinama posle rata u Vijetnamu. Dakle, aspekt vremena i trasponovanje likova koje je Rejb stvorio u druge vremenske dimenzije pored one u kojoj oni realno postoje sasvim je moguće jer su njegovi likovi istovremeno lajtmotivi i Rejb je toga svestan kao što je svestan i svoje uloge u ratu u Vijetnamu. Od teorijske elaboracije postvijetnamskog diskursa i ideoloških aspekata društvene „mitologije“ u dramama Dejvida Rejba predstavljene su kontruktivne koordinate američkog socijalnog miljea. Ovo kulturološko preispitivanje odnosa ideologije i identiteta usmereno je ka rekonstrukciji diskurzivnog, političkog i istorijskog miljea ovog specifičnog razdoblja u američkoj istoriji kada se uzme u obzir da „od Aristotela do Kanta preovladava doslednost tvrdnje da se celovitost, zatvaranje i identitet poistovete sa organskom strukturom samoga književnoga dela.“ (Vasić 2009: 38) Posledično, pozivanje na jedinstvo moguće je samo u interakciji sa onim što mu je suprotno, što mu je binarna opozicija, i što konsekventno unosi dozu dinamičnosti. (Isto 38)
Rejb je pokazao da ume da na metodičan i analitičan način ukaže na povezanost ideologije sa socijalnim i političkim grupama koje spajaju različiti interesi, što, kao što je već rečeno, ne znači da ideologija treba da se svede na manipulaciju. Oslanjajući se na tumačenje dominantnog ideološkog diskursa u SAD-u nakon rata u Vijetnamu, u ovom radu se takođe izdvajaju pojmovi kao što je postmodernizam, zatim pojam američka avangarda kao pokret koji određuje različite nivoe bivstvovanja. Čak i čitaoci i gledaoci svojim laičkim kritičkim stavom mogu da dešifruju, svako na sebi svojstven način, elemente različitih vrsta identiteta sa kojim se u dramama susreću, jasno dekonstruišući mehanizam u kojem identiteti kohabituju. Rejb, kako temporalno tako i diskurzivno, nastoji da u svojim dramama demistifikuje proces konstruisanja muškog identiteta nakon rata u Vijetnamu, ukazujući na to da je proces stvaranja pojma identiteta uslovljen pojmom ideologije pa je i intrepretacija samog pojma ideologije bila uslovljena određenom indeološkom agendom date društvene grupe. U ovom radu govori se o kritičkom diskursu koji je pratio rat u Vijetnamu, ozbiljno proučavan od strane vodećih američkih mislioca iz polja društvenih nauka. Analiza Rejbovih drama oslanja se, između ostalih, na analize najznačajnijeg istoričara, analitičara i kritičara savremene američke drame Kristofera Bigzbija u cilju smeštanja poetike Dejvida Rejba u savremeni dramski i politički trenutak Amerike, kao i na analize nekih drugih značajnih teoretičara i praktičara američkog pozorišta koji su pisali o periodu za vreme i posle rata u Vijetnamu. S tim u vezi, može se reći da je tokom šezdesetih i sedamdesetih godina prošloga veka američko pozorište bilo obavijeno plaštom politike. (Vasić 2021: 7-24) Istražujući dramska dela ovog američkog dramskog pisca, moglo bi da se kaže da važan segment složenosti drama iz ovog perioda leži u osobenoj snazi kognitivne, emotivne i narativne komponente dramskog jezika, koji istovremeno snažno utiče i na emocije i na mišljenje, odnosno stavove onih koji čitaju drame. Imajući u vidu sve ovo, ali i cinjenicu da je globalizacija omogućila snažnu dominaciju masovnih medija, koji su postali važan faktor u odnosima globalnih snaga, analiza filma, sa posebnim naglaskom na njegovu ideološku instrumentalizaciju, činila se vrlo aktuelnom. (Vasić 2021: 37-64)
Kroz analizu dramskog stvaralaštva Amerike toga doba, možemo da uvidimo da je Holivud uspostavio relativno standardan obrazac za nekritičku filmsku indoktrinaciju spoljnopolitičkih postupaka. Karakteriše ga izbegavanje šireg istorijskog konteksta i složenijih političkih poruka, kao i fokusiranje na pojedince, jasna i stereotipna podela na dobre i loše likove, povlađivanje društveno prihvatljivim šemama međuljudskih odnosa, na primer odnosa dominantnog-potčinjenog. (Vasić 2018: 32-33) Kroz izučavanje dramskog stvaralaštva u godinama nakon rata u Vijetnamu, često se postavljalo pitanje da li je prikazani političko-ideološki aspekt Holivuda njegova manje važna osobenost, ili je možda politika u toj meri prožela produkciju najveće svetske filmske industrije, da se ona ne može tumačiti i objašnjavati ako se u vidu nema i jedan širi ideološko-politički kontekst.
Istražujući koncept vremena, tesno povezan sa pojmovima ideologije i identiteta, vodimo se konceptom koji ukazuje na to da bi ostvarila dominaciju u društvu, jedna ideologija trebalo bi da ima odziva u onim grupama koje imaju moć da ta uverenja pretoče u političke stavove. Kako bi se što dublje prodrlo u slojeve promena koje je sama ideologija uzrokovala u američkoj istoriji nakon rata u Vijetnamu, neophodno je bilo da se pažnja skrene ne samo na određene ljude i događaje već i na društvenu istoriju kako ovih ideja tako i njihovih sadašnjih nosilaca. Ove ideje dovele su društvene i strukturalne promene u američkom društvu na značajno mesto. (Boudon 1989: 195)

Rejbove vijetnamske drame

Rejb, kao dramski pisac, izgradio je reputaciju sa svojim dramam koje su označene kao vijetnamska trilogija u koju spadaju drame: The Basic Training of Pavlo Hammel (1971), Sticks and Bones (1971) i Streamers (1976). Glavni junak drame The Basic Training of Pavlo Hammel je tinejdžer, otuđen od svoje porodice, koji društvo i smisao života tražu u tome da postane dobar vojnik. (Vasić 2020: 104-105) Bilo je mišljenja, a karakterističnih za tu vremensku determinantu, da je pozamašan deo vrednosti i moralnih normi američke srednje klase izveden iz protestantskog nasleđa, ali podrška ovim idejama nije zavisila isključivo od religije jer je etos američke srednje klase utisnut je u sve institucije koje je ta klasa kontrolisala u tom istorijskom trenutku. (Vasić 2021:14) U većem broju svojih drama može da se primeti da Rejb dramatizuje propadanje moralnih standarda u savremenom američkom društvu.
U Vijetnamu primećuje nedostatak poštovanja koje vlada u čovečanstvu, učestvuje u aktima nasilja i umire potpuno besmislenom smrću. Drama Sticks and Bones (Rejb 1999: 96) je simboličan prikaz odbijanja društva da prizna strahote rata u Vijetnamu. Kada se Dejvid, slepi ogorčeni vijetnamski veteran vrati kući u Ameriku, on biva progonjen svojim ratnim iskustvima i nemogućnošću da se poveže sa svojim roditeljima i bratom. Drama Streamers (Rejb 1993: 183-189) fokusira se na tri vojnika koji žive zajedno u barakama, dok čekaju prevoz u Vijetnamu a čije se prijateljstvo prekida zbog rasne i seksualne napetosti. Drama The Orphan smatra se Rejbovom četvrtom vijetnamskom dramom. Bez obzira na to što se radnja ne odvija u Vijetnamu prema mnogim svojim karakteristikama njena radnja podseća na ratno iskustvo. (Vasić 2020: 105) Dok je američko pozorište istraživalo granice između autentičnosti u ponašanju i tumačenja uloga u odnosu na identitet koje su preovladavale sedamdesetih i osamdesetih, Bigzbi ističe da su počeli da osećaju efekti veoma snažnog uticaja najtraumatičnijeg istorijskog događaja koji je na američku kulturu i identitet imao Vijetnamski rat. Može se reći da je Vijetnamski rat bio podređen najhitrijoj reviziji u politici i medijima, ali pozorište ukazuje na još jedan oblik svoje revizionističke mitologije. Pored toga što pomaže u demistifikaciji događaja koji su traumatski i potpuno strani ljudskom shvatanju, pozorišne scene kao metafore rata imalu su poseban društveni i psihološki uticaj na proces konstituisanja identiteta tokom i ubrzo nakon Vijetnamskog rata. Ovakav pristup pisanju omogućava stvaranje terena za ispitivanje načina na koji se lično ratno iskustvo oživljava i kao takvo pretvara u umetnost „psiholoških“ drama pomenutog perioda. (Bigsby 1998: 295) „Porodica, javne škole i crkva činili su institucionalni trijumvirat za prenošenje ovih vrednosti s generacije na generaciju.“ (Ketler i Meha i Ster 1984: 77) Sve ove institucije imale su svoj deo odgovornosti za usađivanje neophodnih vrlina kod dece. Dakle, integritet porodice i autoritet roditelja smatrali su se gotovo svetinjom. Većina istraživanja ideologije ukorenjena je u društvenim naukama i veliku pažnju poklanjaju ideologijama u odnosu na klasu, dominantne grupe, društvene pokrete, moć, političku ekonomiju, i na kulturu. Ukoliko bismo se pozvali na Rikerovo shvatanje pojma vremena pažnju možemo da posvetimo spoznajnoj dimenziji teorije zadržavajući kritički stav na osnovu kojeg ideologija može da bude smeštena u umu, ali da to ne znači da je manje društvena i ništa manje podložna vremenskim determinantama.
Istraživanjem pojma ideologije različiti politikolozi ukazivali su na nejasnost tog pojma, kao i na teorijsku pometnju do koje dovode ideološke analize. Kao jedan opšti koncept, ideologija nije mnogo jasnija od pojmova kao što su um, društvo, moć, diskurs. U Rejbovoj drami The Basic Training of Pavlo Hummel „san“ koji iščezava odnosi se na nekada davno primamljivu sliku američkog vojnika (Hertzbach 1998: 174) kao snažnog momka ponosnog na svoju uniformu i odanost otadžbini, i ništa manje na svoju seksualnost. Junak je Pavlo, naivan i zbunjen momak koga su odgajili potpuno indiferenti roditelji. Kako je usled duhovnog siromaštva bio onemogućen da razvije svoju sopstvenu viziju muškosti, Pavlo usvaja sliku tipičnog američkog dobrovoljca rata u Vijetnamu. S obzirom da je jedini entuzijastični učesnik u procesu standardne vojne obuke, vrlo brzo se transformiše u ubilačku mašinu. S obzirom da je složenost američkog identiteta, u ovom konkretnom slučaju muškog identiteta, postajala sve više očigledna tokom osamdesetih i devedesetih godina prošloga veka, pozorište je sve više uzimalo maha u praćenju ovog trenda. Politički obojeni izvođački procesi bili su prevashodno inspirisani oslikavanjem dominantnih društvenih struktura, pa su između ostalog imali za cilj rasvetljavanje jezika, etničke pripadnosti i društvene klase. Klasa je bila uslovljena patrijarhatom. (Vasić 2020: 105-110)
Američka drama 21. veka fokusira se na neprekidno ispitivanje nacionalnog identiteta. U analizi vodimo se tendenciznim konceptom da je pojedinac onakav kakvim se predstavlja u javnosti. Kada govorimo o drami The Basic Training of Pavlo Hummel, može da se podvuče paralela sa dramom Artura Milera Smrt trgovca. Međutim, Rejb je u svojim radovima pokazivao privreženost drugim Milerovim dramama, poput After the Fall i View from a Bridge, pozivajući se na njegovu moralnu kompleksnost, iako se čini da se konstrukcija drame The Basic Training of Pavlo Hummel poklapa sa kompozicijom drame After the Fall. (Vasić 2020: 13) Pinterov uticaj se oseća u Rejbovom prikazivanju nasilja koje je imanentno. Dejvidova porodica mnogo teže prihvata njegovu vezu sa jednom vijetkongovkom nego samu činjenicu da se iz rata vratio slep, a upravo je to ono što ga spašava od horora rata. (Isto 13)
Uz obazrivu pretpostavku da je to zato što su pisali u vreme u kojem su tradicionalni koncepti o maskulinitetu stalno predmet rasprava, čini se da je maskulinitet postao problematičniji u delima savremenih autora poput Dejvida Rejba. Njihov rad je u mojim analizama pružio prikaz načina na koji je maskulinitet sačinjen i na koji je problematizovan u američkom društvu. I Rejbovi likovi nastanjuju oštećeni svet. Pažljivom uporednom analizom, autorka beleži da se i njegovi likovi drže jedni drugih sa istom dozom očajanja, povređujući jedni druge usput. Oba autora posmatrači su potpunog kolapsa forme i lepote. Stvorili su drame u kojima glavni junaci nastanjuju svet izvučen iz mitskog konteksta. Obojica su svesni seksualnosti svojih likova, ali takođe insistiraju na nepremostivom jazu između muškaraca i žena koji različito doživljavaju stvarnost oko sebe.
Vreme kao istorijski instrument

Kao što smo videli u dramama o Vijetnamu napisanih sedamdesetih i osamdesetih godina akcije američkih vojnika istražuju se zajedno sa iluzijom o autentičnom identitetu koji je postojao i pre ratnih iskustava. Postupnom analizom otkrili smo skrivene niti koje u Rejbovim dramama mit i realnost povezuju do nivoa mistifikacije, jer zbog svoje enigmatske prirode oni nisu najpouzdaniji izvori za ispitivanje istine. Naime, istorija se predstavlja kao mit, odnosno kao naracija koja nije prikladna za proces rekreiranja iskustava. Bliski kontakt sa smrću, krvlju, otkinutim delovima tela, postaje iskustvo kroz koje se formiraju novi identiteti veterana rata u Vijetnamu. Istražujući kontekst dramskog stvaralaštva Amerike toga doba, kroz dela ovog autora, uvišamo da nasilje koje su preživeli američki vojnici postaje primarni izvor identiteta i znanja u dramama o Vijetnamu. Sa istorijske tačke gledišta posmatrano, preinačenje ratnih iskustava u pozorište trebalo je da ima za cilj da se čudni, jezivi ratni elementi i termini približe široj javnosti. Došli smo do toga da je metafora rata kao pozorišta imala društveni i psihološki efekat na pretpostavke o identitetu tokom i ubrzo nakon rata u Vijetnamu. (Vasić 2021: 108) Za vojnike koji su se sebe videli kao glumce koji igraju svoje uloge odvojeni od urođenih sistema vrednosti i morala bila je u stvari taktika preživljavanja.
Pažnju smo takođe usredsredili na Rejbovu percepciju američkog identiteta sa aspekta kritike istorijskog momenta i ideološkog diskursa, identifikujući elemente nacionalnog karaktera. S tim u vezi, nastojali sam da opišemo eskapistički impuls koji preovladava u njegovim, istražujući šablone kojima se Rejbove drame vode. Tu se vidi promena fokusa sa poricanja na suočavanje sa surovom stvarnošću, u vremenskom periodu u kojem se likovi hvataju u koštac sa spoznavanjem individualnog i nacionalnog nasleđa. Likovi u dramama rimorani su da se suoče sa stvarnošću američkog identiteta koji je pod snažnim uticajem prošlosti, odnosno pod uticajem vremenskih determinanti. Stoga, pažnja se prenosi na pojam Amerike kao zemlje kojoj je uskraćen nacionalni mit i na činjenicu da američka nacija mora iznova da otkrije srž mita koji će samim tim iznova stvoriti kolektivni američki identitet.

Zaključak

Istorijski posmatrano a ilustrovano kroz analizu Rejbovih drama, transformacija ratnog iskustva u pozorište trebalo je da ima za cilj osvešćivanje naroda po pitanju njihovog znanja o ratu uopšte. Rat, kao pozorišna metafora, imalo je ogroman društveni i psihološki uticaj na mišljenja o identitetu tokom i neposredno nakon rata u Vijetnamu. Mogli bismo da zapazimo da je za Dejvida Rejba pisanje bilo način da unutrašnju bol pretoči u pisanu reč. Drugi autori koji su pisali o Vijetnamu takođe su pokušavali da svojim delima objasne neobjašnjivo. Zato Rejbove drame ilustruju ne samo suprotstavljenu već i večitu potragu za američkim identitetom. Njegove drame takođe otkrivaju sve poteškoće te potrage. Da bi povratili osećaj za identitet, Amerikanci moraju da odbace svoju fiktivnu iluziju o nacionalnom karakteru suočavajući se sa istinom o američkom identitetu.
U ovom radu, analizom idejnog, formalnog i tematskog sklopa dramskog stvaralaštva Dejvida Rejba nastojali smo da utvrdimo ideološke povezanosti između teoretskih pretpostavki na kojima počiva konstrukcija identiteta, što kao krajnji ishod ima utvrđivanje idejnih i ideoloških aspekata Rejbovih drama zasnovanih na konstantnoj potrazi za identitetom i kritici dominantom ideologijom nametnutog oblika identiteta, u jednoj vremenskoj determinanti koja je obeležena ratom u Vijetnamu.

 

Literatura:

Bigsby, Christopher. 1998. A Critical Introduction to 20th Century American Drama, Volume three, New York: Beyond Broadway

Boudan, Raymond. 1989. The Analysis of Ideology. Polity Press, Cambridge

Hertzbach, Janet S. 1998. “The Plays of David Rabe: A World of Streamers” u: Essays on Contemporary American Drama. Eds: Edwig Bock and Albert Wertheim. USA. Max Heuber Verlag

Kettler, David, Meja, Volker, Stehr, Nico. 1984. “Karl Mannheim and Conservatism: The Ancestry of Historical Thinking”. American Socilogical Review, number 6

Jameson, Fredric. 2000. “The Antimonies of Postmodernity”. The Jameson Reader. Eds: Michael Hardt and Kathi Weeks. Malden. Blackwell

Mill, John Stuart. 1972. The Subjugation of Women. Cambridge. MA: MIT Press

Rabe, David. 1993. The Vietnam Plays: The Streamers, The Orphan, Volume Two. Grove Press. New York.

Rabe, David. 1999. Sticks and Bones. The Vietnam Plays: Volume One. Grove Press. New York

Vasic, Ljubica. 2018. Američki postvijetnamski muški identitet. Filološko-umetnički fakultet, Biblioteka Crvena linija, Kragujevac

Vasic, Ljubica. 2020. Američko političko pozorište. Filološko-umetnički fakultet, Biblioteka Crvena linija, Kragujevac

Zinn, Howard. 1995. “The Impossible Victory Vietnam” u: People’s History of the United States of America, Harperperrenial, Modern Classics, New York

Vasić, Ljubica. 2009. “Hermeneutički pristup poimanju vremena u romanu Gospođa Dalovej Virdzinije Vulf”, u: Zbornik radova sa I naučnog skupa mladih filologa Srbije, Savremena proučavanja književnosti, Filološko-umetnički fakultet, Univerzitet u Kragujevcu